Zelfregulatie is een onderdeel van het onderwerp sociaal emotioneel. Een voorwaarde om sociaal emotioneel te handelen is het beschikken van de kwaliteit zelfregulatie. Zelfregulatie betekent je aandacht kunnen richten, je emoties kunnen hanteren, je gedrag kunnen sturen  en zelfstandig kunnen werken en spelen (Alkema,  2015).  Zelfregulatie vormt de basis voor de sociaal – emotionele en cognitieve ontwikkeling van jonge kinderen. Een goed zelfregulatie is voorwaardelijk voor het goed kunnen functioneren in een optimaal profiteren van de leeromgeving. Kinderen met een goed ontwikkelde zelfregulatie gaan met plezier naar school, zijn gemotiveerd voor leren en ervaren autonomie in hun handelen. De ontwikkeling van een goede zelfregulatie bij jonge kinderen vort ook een beschermende factor voor gedragsproblemen op latere leeftijd en legt een basis voor toekomstig goed kunnen functioneren en deelnemen aan het onderwijs in school (Deterd Oude Weme, 2012).

Waarom zelfregulatie?

Volgens het tijdschrift JSW (2018) gaat Zelfregulatie over het bereiken van doelen door de leerling, waarbij het kind zijn handelingen in de aanpak en de uitvoering van een taak afstemt op de doelen. Het betreft een leerproces waarbij een leerling (samen met de leerkracht) start met het omzetten van taken of gedragingen in doelen, vervolgens de leertaak plant en organiseert en tot slot reflecteert op zijn doelen en deze zo nodig bijstelt. Door doelgericht met zijn taken bezig te zijn, is het voor de leerling inzichtelijk waarom hij de taken uitvoert en hoe hij zijn doel kan bereiken. Door tussentijds te evalueren, kan de leerling samen met de leerkracht de taak en/of het doel aanpassen. Op deze manier motiveert en stuurt de leerling (met behulp van de leerkracht) zichzelf, en reflecteert hij op de gestelde doelen. 

Het vermogen van een kind om zelf zijn gedrag te reguleren heeft te maken met de ontwikkelingen van executieve functies: een verzamelterm van denkprocessen die belangrijk zijn voor het uitvoeren van sociaal en doelgericht gedrag. Wanneer executieve functies niet goed werken zijn dagelijkse activiteiten  minder vanzelfsprekend. Ook op het functioneren op school: een kind kan snel afgeleid zijn, maar ook het spelen met andere kinderen of het je houden aan de regels kan lastig zijn.  Volgens Jacobs (2015) blijkt uit onderzoek  dat een goed ontwikkeld zelfsturend vermogen zorgt voor een verbetering van het sociale gedrag in de klas. Daarnaast zullen kinderen, door op jonge leeftijd al gericht aandacht te besteden aan de ontwikkeling van zelfregulatie, leerlingen voorbereiden op het schoolse leren vanaf groep 3.

Aanpak

Deterd Oude Wene (2012) vertelt dat uit onderzoek is gebleken dat  jonge kinderen in staat zijn om strategisch, zelfregulerend gedrag te leren in betekenisvolle en op leeftijd afgestemde contexten. Voorwaardelijk is hierbij een sensitieve en ondersteunende relatie met opvoeders/leerkrachten en de aanwezigheid van hulpmiddelen in de omgeving die het kind ondersteunen bij de zelfregulatie.  Jacobs (2015) geeft aan dat via thematisch onderwijs leren kinderen spelenderwijs kennis maken met de wereld om hen heen. Hiermee kun je kinderen laten groeien in hun zelfregulatie

Er is  een aantal punten die de leerkracht kan doen en inzetten in de klas om de zelfregulatie te stimuleren van kinderen. Hier een aantal voorbeelden:

Visualiseren: Om te zorgen dat de kinderen de rituelen en regels goed begrijpen en onthouden, verwerk deze zo veel mogelijk in de inrichting
van het lokaal. Daardoor krijgen de kinderen inzicht in de dagelijkse gang van zaken.

Rijke leeromgeving: Een omgeving waarin het kind zelfstandig ontdekt en speelt is essentieel. Uitgangspunt is het initiatief van het kind. Het kind stelt zichzelf doelen (Wat wil ik doen en leren?) en maakt eigen keuzes. Daarbij is het belangrijk dat het kind zich inspant en dat het doorzet
om het gestelde doel te behalen.

Rollen spel: Dit type spel speelt een belangrijke rol bij het ontwikkelen van het zelfsturend vermogen van kinderen. Dat kan bijvoorbeeld met het rollenspel in de supermarkt: de ‘caissière’ zal zich in het spel anders gedragen dan de ‘klant’. De kinderen vervullen tijdens het spel in feite de rollen van volwassenen of meer algemeen: anderen. Daardoor tillen ze zichzelf op een hoger niveau (denk aan de ‘zone van de
naaste ontwikkeling’), waarmee ze hun eigen ontwikkeling stimuleren. Door het invullen van de betreffende rollen, leren de kinderen steeds
beter zichzelf aan te sturen.

Probleem oplossen: Met bijvoorbeeld een activiteit over het opmeten van afstanden komen veel verschillende aspecten van zelfsturing aan de orde. Laat de kinderen eens aan de slag gaan met een denkprobleem, bijvoorbeeld: Hoe kan ik de afstand tussen de kast en de tafel meten, als ik
geen meetinstrument mag gebruiken? Door deze activiteit komen ze tot de ontdekking dat je hetzelfde probleem vaak op verschillende manieren kunt aanpakken en dat dat kan leiden tot verschillende oplossingen. 

Begeleid sturen: Kleuters kunnen zeker zelf aan het stuur zitten. Bij zelfsturing gaat het bij jonge kinderen net als bij het leren fietsen: eerst hebben ze een fiets met zijwieltjes en oefenen ze op veilig terrein. Als ze dat onder de knie hebben, is het tijd voor een fiets zonder zijwieltjes. Daarna gaan ze het verkeer in, maar nog steeds met hulp van een volwassene. Tenslotte kunnen ze helemaal zelf ‘sturen’ (Lansing, 2014).

de jas dicht. De jas kwam vast te zitten in de rits. Dit ging later goed. Ze kan de jas zelf dicht ritsen. Nu zijn wij weer terug bij het tweede doel, de jas zelfstandig dicht ritsen. Stap voor stap met begeleiding van de leerkracht gaat het steeds beter en beter. De motivatie van de leerling heeft hier ook een grote rol bij. Hoe graag wil de leerling zelfstandig worden. Dit kan je motiveren met de extrinsieke motivatie, door complimenten te geven of door middel van een beloningssysteem.